نخبگان ایران عصر صفوی از دیدگاه شاردن (از اواخر دورة شاه عباس اول تا اوایل دورة شاه سلیمان)

نخبگان، از ارکان اصلی هر جامعه، مهم ترین نقش را در تحولات جامعة خود دارند. نقش و کارکرد نخبگان مورد توجه بسیاری از محققان قرار گرفته است. در این پژوهش، جامعه و نخبگان عصر صفوی، با تکیه بر سفرنامة ژان شاردن، بررسی و تحلیل شده اند. نخبگان آن دوره، بر اساس دو عامل اقتدار (اتوریته) و نفوذ، تقسیم بندی و سه گروه از نخبگان بررسی شده اند. البته این مرزبندی قراردادی است و گروه اول، شامل نخبگان فن سالاریِ (تکنوکراتیک)، وابسته به ساختار رسمی حکومت صفوی، مانند امیران، دیوان سالاران و درباریان می شد. بنابراین، روان شناسی خاص این گروه، چگونگی به دست آوردن مناصب حکومتی، عوامل مؤثر در عملکرد آنان، و هم چنین عوامل محدودکنندة قدرت آنان (حرم سرا و نوع حکومت در ایران) تجزیه و تحلیل شده است. گروه دوم، نخبگان سنتی، شامل دو گروه سران قبایل قزلباش و حاکمان ایرانی است که جایگاه، عملکرد، و عوامل تضعیف موقعیت آنان (سیاست های شاه عباس اول و ورود نیروی سوم) بررسی شده است. گروه سوم، شامل نخبگان مذهبی یا ایدئولوژیک است، که بر اساس اعتقاد به حق جانشینی در دوران غیبت، به دو گروه نخبگان مذهبی غیر وابسته به دربار و گروه نخبگان مذهبی وابسته به دربار تقسیم شده اند. گروه اول، حق جانشینی در دوران غیبت را از آن مجتهدان می دانستند و گروه دوم، در کنار مجتهد، قائل به وجود پادشاه عادل بودند. در این مقاله عملکرد آنان در جامعه و چالش هایی که به خصوص گروه اول نخبگان پدید آوردند، بررسی شده است.